อาการปวดในผู้ป่วยอัมพฤกษ์อัมพาตจากโรคหลอดเลือดสมอง

ความปวด เป็นอาการของความไม่สุขสบายทั้งร่างกาย ความรู้สึกและอารมณ์ แต่ละบุคคลจะมีความแตกต่างกันออกไป สำหรับผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองนั้นพบว่า เกิดขึ้นจากพยาธิสภาพของรอยโรคในสมองที่เกิดความเสียหาย ส่งผลถึงความพิการและความเปลี่ยนแปลงหลังการเกิดโรค ซึ่งเป็นปัญหาที่พบบ่อยและสร้างความทุกข์ทรมานให้กับผู้ป่วยทั้งด้านร่างกาย จิตใจ จึงจำเป็นต้องได้รับการดูแลรักษาฟื้นฟูอย่างมีประสิทธิภาพ

อาการปวดในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง สามารถพบได้ทุกระยะการเจ็บป่วย ที่มีผลเป็นอย่างมากในการฟื้นตัว ระดับคุณภาพชีวิตผู้ป่วย อาการปวดที่พบได้ คือ

• การจำกัดการเคลื่อนไหวของข้อไหล่
• การเกร็งของกล้ามเนื้อ
• ความผิดปกติของระบบรับความรู้สึก
• การจัดท่าทางแขนที่ไม่เหมาะสม

ส่งผลให้ความมั่นคงของข้อไหล่ผู้ป่วยลดลง เกิดภาวะข้อไหล่เคลื่อน (shoulder subluxation) หรือความตึงตัวของกล้ามเนื้อต่ำ มีการกระชากต่อกล้ามเนื้อเส้นเอ็นบริเวณรอบ ๆ ทำให้เกิดภาวะอักเสบ นำไปสู่อาการปวดไหล่ ส่งผลให้เกิดภาวะกระดูกทับเส้นเอ็น (shoulder impingement syndrome : SIS) และมีอาการปวดไหล่ตลอดเวลาแม้ขณะพัก

2. อาการปวดจากการแข็งเกร็งของกล้ามเนื้อ (spasticity) เป็นความผิดปกติของระบบประสาท เมื่อ muscle tone มีการเพิ่มความตึงตัวของกล้ามเนื้อ ซึ่งจะมากขึ้นเรื่อย ๆ เมื่อทำ passive movement จะพบว่าความตึงตัวของกล้ามเนื้อเพิ่มขึ้น ถ้าหากทำต่อไปจนเกือบสุดพิกัดการเคลื่อนไหว ความตึงตัวของกล้ามเนื้อจะลดลงอย่างรวดเร็ว

3. อาการที่เกิดจากรอยโรคในสมอง (central post-stroke pain : CPSP)
สามารถเกิดขึ้นได้ทันทีหลังเกิดอาการโรคหลอดเลือดสมอง มีลักษณะอาการแสบร้อนหรือมีอาการปวดเหมือนเข็มทิ่มแทงตามร่างกาย

ในทางการแพทย์แผนจีน อาการปวดจากโรคหลอดเลือดสมองที่พบบ่อย แบ่งออกเป็น 2 กลุ่มหลัก ๆ คือ

1. กลุ่มอาการพร่อง 气虚血瘀-不荣则痛
   เกิดจากสาเหตุสูญเสียพลังชี่และเลือด หรือสารจำเป็นที่ส่งผลต่อการได้รับบำรุงหล่อเลี้ยงของกล้ามเนื้อเส้นเอ็นที่ไม่เพียงพอ ทำให้พลังชี่และเลือดติดขัด การไหลเวียนไม่สะดวก เกิดอาการปวดขึ้น เช่น ปวดเมื่อย เป็น ๆ หาย ๆ ปวดทำให้รู้สึกรำคาญ ในทางคลินิกพบมากในระยะฟื้นฟูและหลังระยะฟื้นฟู
2. กลุ่มอาการแกร่ง 气滞血瘀-不通则通
   เกิดได้ทั้งปัจจัยภายนอกและภายใน เช่น ลม ความเย็น ความชื้นมากระทบ ส่งผลให้พลังชี่และเลือดติดขัด ไหลเวียนไม่สะดวก กล้ามเนื้อตึงเกร็งไม่ยืดหยุ่น เกิดอาการปวดขึ้น เช่น มีลักษณะปวดตึงแน่น เหมือนเข็มแทง ในทางคลินิกพบมากในระยะหลังฟื้นฟู

แนวทางการรักษาฟื้นฟูอาการปวดของผู้ป่วยอัมพฤกษ์อัมพาตจากโรคหลอดเลือดสมอง

1. การฝังเข็ม นอกจากช่วยปลุกสมองเปิดทวาร ให้หลอดเลือดขยายตัว กระตุ้นการทำงานของสมอง เกิดการลำเลียงของเลือดที่ดีแล้วนั้น อีกทั้งยังช่วยคลายกล้ามเนื้อ ลดอาการปวด เสริมสร้างภูมิต้านทาน คืนความสมดุลของ อิน-หยางภายในร่างกายได้ดีอีกด้วย
   
2. เต๋าอิ่นและทุยหนา เป็นศาสตร์เพื่อการรักษาฟื้นฟูเคลื่อนไหวร่างกายของแพทย์แผนจีน เมื่อทำร่วมกัน จะช่วยคลายกล้ามเนื้อ เพิ่มพิสัยการเคลื่อนไหวของแขนขา ข้อต่อส่วนต่าง ๆ ลดอาการปวดตึงเกร็งของกล้ามเนื้อเส้นเอ็น ส่งเสริมและป้องกันข้อติดหรือการบาดเจ็บบริเวณรอบ ๆ ได้อย่างดี
3. การประคบสมุนไพรจีน ซึ่งความอุ่นร้อนและยาสมุนไพรจีน มีผลต่อการเพิ่มความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อเส้นเอ็นอ่อนนุ่ม หลอดเลือดขยายตัว เพิ่มการไหลเวียนเลือด และบรรเทาอาการปวดของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง
4. การจัดท่าทาง เป็นอีกส่วนที่สำคัญในการลดอาการปวด ไม่ว่าจะเป็นการจัดท่านอน หรือในส่วนของการนั่งและยืน หากมีการจัดท่าได้ถูกต้อง จะช่วยลดการบาดเจ็บหดเกร็งของกล้ามเนื้อได้ดี ป้องกันข้อติดหรือข้อต่อเคลื่อนได้

ปรึกษาสุขภาพเพิ่มเติมได้ที่ทีมแพทย์จีน คลินิกฟื้นฟูอัมพฤกษ์อัมพาตและโรคทางระบบประสาท ชั้น 8 คลินิกการแพทย์แผนจีนหัวเฉียว สำนักงานใหญ่ กรุงเทพฯ

------------------------

บทความโดย
แพทย์จีน พัลลภ อ่อนแก้ว (จาง เหวิน จิ้ง)
张文静 中医师
TCM. Dr. Phanlob Onkaew

อ้างอิง
1. วชิรา โพธิ์ใส บทความฟื้นวิชา การจัดการความปวดในผู้ป่วยหลังโรคหลอดเลือดสมอง กองพยาบาล กระทรวงสาธารณสุข จังหวัดนนทบุรี
2. จารุวรรณ กิตติวราวุฒิ (พ.บ.) การลดอาการเกร็งของกล้ามเนื้อในผู้ใหญ่ที่เป็นโรคหลอดเลือดสมอง สาขาวิชาเวชศาสตร์ฟื้นฟู คณะแพทย์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา
3. https://www.huachiewtcm.com/content/7281/ สืบค้นเมื่อ 24/4/2566
4. https://www.huachiewtcm.com/content/6532/ สืบค้นเมื่อ 24/4/2566