การฝังเข็มรักษาภาวะนอนไม่หลับ

ภาวะนอนไม่หลับ หมายถึงภาวะที่ร่างกายไม่สามารถนอนหลับเป็นปกติได้ มีความยากลำบากในการเข้านอน หลับไม่ต่อเนื่อง รวมไปถึงคุณภาพของการนอนหลับไม่ดี เช่น มีอาการเข้านอนยาก ตื่นบ่อยในช่วงเวลากลางคืน ฝันเยอะ ตื่นมาแล้วไม่สดชื่น ส่งผลถึงการใช้ชีวิตประจำวันไม่ว่าจะเป็นการเรียนหรือการทำงาน จากข้อมูลของกรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุขเปิดเผยสถิติคนไทยที่เผชิญกับภาวะนอนไม่หลับมีมากถึง 40% ของประชากรทั้งหมด หรือราว 19 ล้านคน ซึ่งในปัจจุบันพบว่าภาวะนอนไม่หลับสามารถเกิดขึ้นได้ทุกเพศ และไม่ได้พบเจอเฉพาะแค่ในกลุ่มผู้สูงอายุ แต่สามารถพบเจอในวัยหนุ่มสาวหรือวัยทำงานได้มากขึ้น ผลสืบเนื่องที่เห็นชัดเจนจากภาวะนอนไม่หลับเช่น เกิดความง่วงตลอดทั้งวัน ไม่กระปรี้กระเปร่า เหนื่อยง่าย ขอบตาและใบหน้ามองคล้ำ ความจำและความสามารถในการทำงานลดลง นอกจากนี้ยังส่งผลกระทบต่อระบบของร่างกายในอีกหลายด้าน ไม่ว่าจะเป็นปัญหาเกี่ยวกับผิวหนัง เกิดการอักเสบหรือเป็นภูมิแพ้ผิวหนังง่ายขึ้น ระบบเผาผลาญและระบบย่อยอาหารผิดปกติ ระบบภูมิคุ้มกันต่ำลง ทำให้มีโอกาสพบโรคอื่น ๆ ตามมาในภายหลัง

ในมุมมองการแพทย์แผนจีนภาวะนอนไม่หลับมีชื่อเรียกว่า “ปู๋เม่ย (不寐)” “ปู้เต๋อว่อ (不得卧)” “มู่ปู้หมิง (目不瞑)” มีตำแหน่งหลักของโรคอยู่ที่หัวใจ และมีความสัมพันธ์กับอวัยวะอื่น ๆ ไม่ว่าจะเป็นตับ ถุงน้ำดี ไต และม้ามอย่างใกล้ชิด

อาการของโรค (辩证要点)

มีอาการเข้านอนลำบาก หรือหลับ ๆ ตื่น ๆ หรือตื่นในระหว่างคืนง่าย ตื่นแล้วไม่สามารถเข้านอนต่อได้ หากรุนแรงอาจถึงขั้นไม่สามารถนอนหลับได้ทั้งคืน มักพบอาการฝันเยอะ กระสับกระส่าย ปวดหนักบริเวณศีรษะ ใจสั่น ขี้หลงลืม หรือรู้สึกอ่อนเพลียไม่มีแรงร่วมด้วยเป็นต้น

สาเหตุของโรค (病因病机)

การรับประทานอาหารไม่ถูกหลักโภชนาการ การเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ ความเหนื่อยล้า ร่างกายอ่อนแอ หรืออาการเจ็บป่วยเรื้อรังล้วนเป็นปัจจัยที่ส่งผลให้การทำงานของอวัยวะภายในร่างกายเสียสมดุล หยางไม่สามารถกลับเข้าสู่อินได้ ทำให้อิน-หยางในร่างกายเสียสมดุล และเกิดเป็นภาวะนอนไม่หลับ

การวินิจฉัยแยกแยะกลุ่มอาการ (辨证论治)

1. กลุ่มอาการไฟตับรบกวนหัวใจ จะพบอาการนอนไม่หลับ ฝันเยอะ หากอาการรุนแรงอาจถึงขั้นนอนไม่หลับทั้งคืน กระสับกระส่าย โมโหง่าย เวียนหรือปวดตึงศีรษะ ตาแดง มีเสียงในหู ปากแห้งหรือปากขม ท้องผูก ลิ้นแดงฝ้าเหลือง ชีพจรตึงเร็ว

2. กลุ่มอาการเสมหะร้อนรุนรานหัวใจ จะพบอาการหงุดหงิด นอนไม่หลับ แน่นหน้าอก เรอ ปากขม หนักศีรษะ ตาลาย ลิ้นแดงและฝ้าเหลืองเหนียว ชีพจรลื่นเร็ว

3. กลุ่มอาการม้ามและหัวใจพร่อง จะพบอาการนอนหลับยาก ฝันเยอะ และตื่นบ่อย ใจสั่น ขี้หลงลืม รู้สึกอ่อนเพลีย  แขนและขาไม่มีแรง เบื่ออาหาร แน่นท้อง ถ่ายเหลว เวียนศีรษะและตาลาย ใบหน้าซีด ลิ้นซีดฝ้าบาง ชีพจรเล็กไม่มีแรง

4. กลุ่มอาการหัวใจและไตทำงานไม่ประสานกัน รู้สึกกระสับกระส่าย นอนไม่หลับ เข้านอนลำบาก ใจสั่น ฝันเยอะ  ปวดเมื่อยเอวและเข่าอ่อน เหงื่อออกในเวลากลางคืน ฝ่ามือฝ่าเท้าและทรวงอกร้อน เวียนศีรษะ คอแห้ง เสียงในหูดัง อาจพบอาการฝันเปียกในผู้ชาย หรือประจำเดือนมาไม่ปกติในผู้หญิง ลิ้นแดงฝ้าบาง ชีพจรเล็กเร็ว 

5. กลุ่มอาการชี่หัวใจและถุงน้ำดีพร่อง จะพบอาการนอนไม่หลับ ฝันร้าย ตื่นตกใจง่าย ขี้กลัวหรือขี้ตกใจ ใจสั่น หายใจสั้น เหงื่อออกง่าย มีความอ่อนเพลียและเหนื่อยง่าย ลิ้นซีด ชีพจรตึงเล็ก

แนวทางการรักษา

ใช้วิธีปรับการทำงานของอวัยวะภายใน ให้อิน-หยางในร่างกายกลับมาสมดุล ในกลุ่มอาการพร่องจะเน้นการบำรุงในส่วนที่พร่อง; กลุ่มอาการแกร่งจะเน้นการระบายในส่วนที่เกิน; และกลุ่มอาการที่มีทั้งพร่องและแกร่งปะปนกันจะเน้นใช้วิธีบำรุงร่วมกับการระบาย โดยการรักษาแบบระบายแกร่งบำรุงพร่อง และในขณะเดียวกันก็ใช้วิธีสงบเสินคุมจิตใจร่วมด้วย เช่น วิธีบำรุงเลือดสงบจิต ข่มจิตสงบเสิน ระบายไฟในหัวใจสงบเสินเป็นต้น ซึ่งเสินหมายถึงสมอง จิตใจ จิตวิญญาณรวมทั้งการแสดงออกต่าง ๆ ของร่างกาย

ตัวอย่างกรณีศึกษา

ข้อมูลผู้ป่วย HN 3XXXXX  เพศหญิง อายุ 38 ปี

เข้ารับการรักษาครั้งแรก 9 สิงหาคม 2565

อาการสำคัญที่มารักษา นอนไม่หลับ 3 อาทิตย์

ประวัติอาการ      
ผู้ป่วยรู้สึกเข้านอนยาก ใช้เวลาในการเข้านอนนาน (มากกว่า 1 ชั่วโมง) ในบางคืนตื่นกลางดึกแล้วไม่สามารถเข้านอนต่อได้ จำนวนชั่วโมงนอนทั้งคืนประมาณ 5 ชั่วโมง เมื่อตื่นเช้าผู้ป่วยรู้สึกไม่สดชื่น ในเวลากลางวันรู้สึกเหนื่อยล้าอ่อนเพลีย ง่วงนอน กระทบต่อการทำงาน ผู้ป่วยมีประวัติรับประทานยา Lorazepam0.5mg 1# qn

อาการปัจจุบัน     
ผู้ป่วยใช้เวลาในการเข้านอนค่อนข้างนาน ตื่นระหว่างคืนและไม่สามารถเข้านอนต่อได้ รู้สึกไม่สดชื่นในตอนเช้า อาการนี้กระทบการใช้ชีวิตประจำวัน  อาการร่วมคือ มีความเครียดจากการทำงาน  วิตกกังวล หงุดหงิดง่าย ชอบถอนหายใจ รับประทานอาหารได้น้อย ปากขมและแห้ง การขับถ่ายมีท้องผูกบ้าง

การตรวจลิ้นและชีพจร       ลิ้นแดงฝ้าขาวบาง ชีพจรตึงและเล็ก

ประวัติโรคในอดีต               ไม่มี

การวินิจฉัย         
1. ชื่อโรคทางแพทย์แผนจีน ปู๋เม่ย (不寐) / กลุ่มอาการไฟตับรบกวนหัวใจ (肝火扰心证)
2. ชื่อโรคทางแผนปัจจุบัน นอนไม่หลับ  (失眠)

การรักษาด้วยแพทย์แผนจีน            
วิธีการรักษา ระบายไฟตับ สงบจิตใจ
ใช้การฝังเข็มสัปดาห์ละ 1 ครั้ง จุดฝังเข็มที่ใช้  :

四神聪 (SiShenCong, EX-HN1)          神门 (ShenMen, HT7)                内关 (NeiGuan, PC6)                 

申脉 (ShenMai, BL62)                        照海 (ZhaoHai, KI6)                   太冲 ( TaiChong, LR3)                

三阴交 ( SanYinJiao, SP6)                   印堂 (YinTang, EX-HN3)            足三里 (ZuSanLi, ST36)            

行间 (XingJian, LR2)

ประเมินผลการรักษา

หลังการรักษาครั้งที่ 1 (15 สิงหาคม 2565)

• คุณภาพการนอนหลับดีขึ้น แต่เวลาที่ใช้ในการเข้านอนยังคงนาน เมื่อตื่นเช้าผู้ป่วยยังรู้สึกไม่สดชื่น จำนวนชั่วโมงในการนอนเพิ่มขึ้นเป็น 8 ชั่วโมง
• ลดปริมาณยานอนหลับลงได้ รับประทานยานอนหลับน้อยลงเป็น 3 ครั้งต่อสัปดาห์

หลังการรักษาครั้งที่ 4  (31สิงหาคม 2565)

• ผู้ป่วยใช้เวลาในการเข้านอนสั้นลง ในช่วงนี้ไม่มีตื่นระหว่างคืน ยังคงรู้สึกไม่สดชื่นในตอนเช้า
• รับประทานยานอนหลับบ้างในบางครั้ง

หลังการรักษาครั้งที่ 6 (20 กันยายน 2565)

• คุณภาพการนอนหลับดี ในบางเวลาที่มีความกังวลอาจส่งผลให้ผู้ป่วยใช้เวลาในการเข้านอนนานขึ้นบ้าง
• ผู้ป่วยสามารถหยุดการรับประทานยานอนหลับได้

วิเคราะห์ผลการรักษา（分析）

เนื่องจากผู้ป่วยมีความเครียดความวิตกกังวลจากการทำงาน และมีพื้นฐานทางอารมณ์คือหงุดหงิดง่าย ซึ่งอารมณ์ที่แปรปรวนมักส่งผลกระทบทำลายตับ ทำให้ชี่ตับไหลเวียนไม่สะดวก เมื่อชี่ตับติดขัดเป็นเวลานานจึงแปรเปลี่ยนกลายเป็นไฟ ไฟจึงลอยขึ้นไปรบกวนเสินของหัวใจ เสินหัวใจไม่สงบ จึงเกิดเป็นภาวะนอนไม่หลับ จุดฝังเข็มหลักที่ใช้ในการรักษาคือ จุด 神门 (ShenMen,ST7) อยู่ตรงรอยบุ๋มข้างปุ่มกระดูกของรอยพับข้อมือด้านในฝั่งนิ้วก้อย ชื่อของจุดนี้หมายถึง "ประตูของจิตใจ" จึงมีสรรพคุณเด่นในช่วยปรับการทำงานของหัวใจแบบควบคุมสองทิศทาง กล่าวคือทั้งช่วยดับไฟในหัวใจและช่วยเสริมชี่ของหัวใจ จึงทำให้จิตใจสงบ ไม่กระสับกระส่าย นอนหลับได้ดีขึ้น และเป็นจุดสำคัญในการรักษาโรคจิตประสาทด้วย; จุด内关 (NeiGuan, PC6) บริเวณตรงกลางเหนือรอยพับข้อมือด้านในขึ้นมา 2 ชุ่น เสมือนเป็นด่านสำคัญทางแขนด้านใน สามารถช่วยปรับการเดินของชี่ ขยายทรวงอกให้โล่ง สงบจิตใจ; จุด申脉 (ShenMai, BL62) และจุด 照海 (ZhaoHai, KI6) เป็นจุดที่เชื่อมเส้นลมปราณหยางเฉียวและอินเฉียว จึงสามารถปรับสมดุลอิน-หยางในร่างกายได้

สรุปผลการรักษา（总结）

ในการรักษาภาวะนอนไม่หลับของตัวอย่างกรณีศึกษาข้างต้น แสดงให้เห็นว่าการฝังเข็มสามารถช่วยปรับคุณภาพการนอน การใช้ชีวิตประจำวัน และสภาวะทางอารมณ์ของผู้ป่วยให้ดีขึ้น อีกทั้งยังสามารถช่วยลดและหยุดการรับประทานยานอนหลับได้

การนอนหลับที่ดีและมีคุณภาพเป็นพื้นฐานสำคัญของการมีสุขภาพร่างกายและจิตใจที่แข็งแรง ภาวะนอนไม่หลับจึงเป็นปัญหาที่ไม่ควรนิ่งนอนใจ ควรหาสาเหตุและเข้ารับการรักษาหรือป้องกันเพื่อไม่ให้เกิดผลเสียกับระบบอื่นๆของร่างกายตามมาทีหลัง การฝังเข็มเป็นอีกหนึ่งทางเลือกที่ช่วยรักษาและบรรเทาภาวะนอนไม่หลับได้ ซึ่งองค์การอนามัยโรค (WHO) ได้รองรับว่า “การฝังเข็มสามารถรักษาภาวะนอนไม่หลับได้ผลที่ดีอย่างชัดเจน” สามารถช่วยปรับอินหยางในร่างกายให้กลับมาสมดุล อีกทั้งการฝังเข็มยังสามารถช่วยปรับสภาพจิตใจ คลายความวิตกกังวลและความเครียด ทำให้จิตใจผ่อนคลายขึ้น ซึ่งนับว่าเป็นการช่วยเหลือทางด้านจิตใจได้อีกทางหนึ่งด้วย

การป้องกันโรค（预防调护）

• ปรับอารมณ์และจิตใจให้ผ่อนคลาย
• ปรับพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน ปรับเวลาเข้านอนและตื่นนอนให้เป็นระบบ
• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ในปริมาณพอเหมาะ และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
  

------------------------

บทความโดย
แพทย์จีน พิมพิชญ์ มุจลินทโมลี (หมอจีน เจี่ย จิ้ง เหวิน)
贾靖雯 中医师
TCM. Dr.Pimpitch Muchalintamolee (Jia Jing Wen)
แผนกฝังเข็ม