จิตวิญญาณทั้งห้า: จากอารมณ์สู่สมดุลลำไส้

จิตวิญญาณทั้งห้า: จากอารมณ์สู่สมดุลลำไส้

การแพทย์แผนจีนมีแนวคิด 五脏藏五神 (WǔZàngCángWǔShén) หรือ "ห้าอวัยวะผู้ซึ่งเป็นที่สถิตย์ของจิตวิญญาณทั้งห้า" เป็นหลักการสำคัญที่อธิบายความสัมพันธ์ระหว่างอวัยวะภายในทั้งห้าได้แก่ ตับ หัวใจ ม้าม ปอด ไต กับจิตและวิญญาณทั้งห้าอย่าง หุน(魂 Hún) เสิน(神 Shén)อี้(意 Yì) โพ่(魄 Pò) จื้อ(志 Zhì) หลักการนี้ไม่เพียงแต่เน้นถึงสมดุลของร่างกายและจิตใจเท่านั้น แต่ยังชี้ให้เห็นว่าอวัยวะเหล่านี้มีผลต่อสุขภาพโดยรวม ทั้งยังรวมถึงระบบทางเดินอาหารอีกด้วย

ดังนั้นบทความนี้จึงอยากพาทุกท่านมาทำความรู้จักการประยุกต์แนวคิดในการดูแล “จิตวิญญาณทั้งห้า” เพื่อปรับสมดุลระบบทางเดินอาหาร โดยใช้สมุนไพรจีนและการดูแลสุขภาพแบบองค์รวมให้เข้ามามีส่วนช่วยในการเสริมสร้างสุขภาพ ดังนั้นเรามาไล่เรียงกันไปทีละอวัยวะได้เลยครับ 


1. ตับเชื่อมโยงจิตวิญญาณ หุน(魂) 

1.1 หุน (魂): วิญญาณแห่งการเคลื่อนไหวและการเชื่อมโยงกับความคิดสร้างสรรค์ อารมณ์และจินตนาการ ซึ่งตับจะมีบทบาทในการกักเก็บและปลดปล่อยชี่และเลือดที่ไหลเวียนทั่วร่างกาย

1.2 ความคล้ายคลึงทางวิทยาศาสตร์: ความเครียดที่สะสมในร่างกายสามารถเพิ่มระดับฮอร์โมนคอร์ติซอล ซึ่งมีผลต่อการทำงานของตับ ความเครียดเรื้อรังเกี่ยวข้องกับการลดการไหลเวียนโลหิตในระบบย่อยอาหารอีกด้วย

สมุนไพรที่จีนเกี่ยวข้อง:

ไฉหู 柴胡 (Chái Hú): ช่วยระบายชี่ตับ ลดความเครียด และบรรเทาอาการแน่นท้อง

ไป๋เสา白芍 (Bái Sháo): ลดการตึงของกล้ามเนื้อที่เกิดจากความเครียดสะสม

1.3 แนวทางการดูแล: การฝึกไทเก๊กหรือโยคะช่วยลดความเครียด เสริมการไหลเวียนของพลังงานในตับ และเพิ่มความสมดุลทางอารมณ์


2.หัวใจเชื่อมโยงจิตวิญญาณ เสิน(神)

2.1 เสิน (神): วิญญาณแห่งจิตสำนึก การตื่นตัว และการนอนหลับที่สงบ โดยหัวใจจะเป็นศูนย์กลางของอารมณ์และความคิด

2.2 ความคล้ายคลึงทางวิทยาศาสตร์ : หัวใจได้รับอิทธิพลจากระบบประสาทอัตโนมัติ ซึ่งแบ่งเป็นสองส่วน คือ ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก (Parasympathetic) และซิมพาเทติก (Sympathetic) เมื่อมีความเครียด ระบบซิมพาเทติกจะถูกกระตุ้น ทำให้หัวใจเต้นเร็ว ความดันโลหิตสูง และลดการทำงานของระบบย่อยอาหารอาหาร จึงส่งผลต่อการทำงานของระบบทางเดินอาหารด้วยเช่นกัน 

สมุนไพรที่เกี่ยวข้อง:

ซวนเจ่าเหริน酸枣仁 (Suān Zǎo Rén): ช่วยให้จิตสงบและส่งเสริมการนอนหลับ

หย่วนจื้อ 远志 (Yuǎn Zhì): ลดความวิตกกังวลและปรับสมดุลระบบทางเดินอาหาร

2.3แนวทางการดูแล: การทำสมาธิหรือการฝึกการหายใจแบบลึก ( Deep Breathing) ช่วยเสริมการทำงานของหัวใจ ลดความเครียด และทำให้นอนหลับได้ดีขึ้น และสร้างกิจวัตรก่อนนอนที่สงบ เช่น การอ่านหนังสือหรือการฟังเพลงเบา ๆ ช่วยให้จิตใจผ่อนคลาย


3.ม้ามเชื่อมโยงจิตวิญญาณ อี้(意)

3.1 อี้意 (Yì): วิญญาณแห่งความคิด ความจำ และสมาธิ ม้ามมีบทบาทสำคัญในกระบวนการย่อยและดูดซึมพลังงาน

3.2 ความคล้ายคลึงทางวิทยาศาสตร์: ความผิดปกติของม้าม เช่น ชี่ม้ามพร่อง อาจเชื่อมโยงกับปัญหาระดับจุลินทรีย์ในลำไส้ ( Gut Microbiota) ซึ่งมีผลต่อการย่อยและระบบภูมิคุ้มกัน

สมุนไพรที่เกี่ยวข้อง:

ไป๋จู๋ 白术 (Bái Zhú): ช่วยเสริมพลังม้ามและลดความชื้น

ฝูหลิง茯苓 (Fú Líng): สนับสนุนการทำงานของม้ามและการดูดซึม

3.3 แนวทางการดูแล: การปรับอาหารให้สมดุล เช่น การรับประทานอาหารอุ่น ย่อยง่าย และหลีกเลี่ยงอาหารเย็นจัดหรือมันมากเกินไป รวมถึงการกินอาหารในปริมาณที่เหมาะสม หลีกเลี่ยงการกินดึก และเคี้ยวอาหารช้า ๆ เพื่อช่วยการย่อย


4.ปอดเชื่อมโยงจิตวิญญาณ โพ่ (魄)

4.1 โพ่魄 (Pò): วิญญาณแห่งปฏิกิริยากายภาพและการเชื่อมโยงกับจิตใต้สำนึก ปอดควบคุมพลังงานชี่และการแลกเปลี่ยนพลังงานระหว่างภายนอกและภายใน

4.2 ความคล้ายคลึงทางวิทยาศาสตร์ : การหายใจที่ลึกและสม่ำเสมอ เช่น การฝึกหายใจด้วยกล้ามเนื้อกระบังลม สามารถช่วยลดความตึงเครียดในระบบทางเดินอาหารได้

สมุนไพรที่เกี่ยวข้อง:

เฉินผี 陈皮 (Chén Pí): ช่วยกระตุ้นชี่ ของปอดและลดอาการแน่นท้อง

ซิ่งเหริน杏仁 (Xìng Rén): สนับสนุนการทำงานของปอดและม้าม

4.3 แนวทางการดูแล: การฝึกหายใจอย่างลึกหรือการออกกำลังกายเบา ๆ เช่น การเดินเล่นในที่ที่มีอากาศบริสุทธิ์ ช่วยเสริมการทำงานของปอดและลดความตึงเครียดในระบบย่อยอาหาร รวมถึงการใช้เวลากลางแจ้งในธรรมชาติเป็นประจำเพื่อกระตุ้นพลังชี่ของปอด


5.ไตเชื่อมโยงจิตวิญญาณ จื้อ (志)

5.1 จื้อ志(Zhì): วิญญาณแห่งความตั้งใจ ความกล้าหาญ และพลังชีวิต ไตมีบทบาทในการเก็บสะสมพลังงานนั้นไว้

5.2 ความคล้ายคลึงทางวิทยาศาสตร์ : ไตและต่อมหมวกไตมีความสัมพันธ์โดยตรงกับการผลิตฮอร์โมน เช่น อะดรีนาลีน โดยจะเพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจ ขยายหลอดลม และลดการทำงานของระบบย่อยอาหารชั่วคราวเพื่อให้ร่างกายมีพลังงานเพียงพอในการเผชิญกับสถานการณ์ตึงเครียด จึงมีโอกาสส่งผลต่อระบบย่อยอาหารได้เช่นกัน

สมุนไพรที่เกี่ยวข้อง:

ตู้จ้ง 杜仲 (Dù Zhòng): ช่วยเสริมพลังไตและลดความเหนื่อยล้า

ซันเหยาเย่า山药 (Shān Yào): ช่วยบำรุงหยินอินของไตและม้าม

5.3 แนวทางการดูแล: ควรดื่มน้ำในปริมาณที่เหมาะสมและหลีกเลี่ยงการทำงานหนักเกินไปเพื่อป้องกันการสูญเสียพลังงานไต รวมถึงการพักผ่อนอย่างเพียงพอและการทำสมาธิยังสามารถเสริมความมั่นคงทั้งจิตใจและร่างกาย ช่วยฟื้นฟูพลังงานของไตได้อีกด้วย

แนวคิดจิตวิญญาณทั้งห้าสะท้อนถึงความซับซ้อนของการเชื่อมโยงระหว่างจิต วิญญาณ และร่างกาย รวมถึงบทบาทของอวัยวะภายในที่มีต่อสุขภาพทางเดินอาหาร การประยุกต์สมุนไพรจีน การดูแลอารมณ์ และการปรับพฤติกรรมการกินมีส่วนช่วยส่งเสริมสุขภาพทางเดินอาหารและสมดุลโดยรวม การทำความเข้าใจแนวคิดนี้ยังสามารถนำไปต่อยอดร่วมกับวิทยาศาสตร์สมัยใหม่เพื่อการดูแลสุขภาพในมุมมององค์รวมให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้นได้ในอนาคต

________________________________________

บทความโดย
แพทย์จีน ต้นสกุล สังข์ทอง (หมอจีน ซ่ง เซียน เนี่ยน)
宋先念 中医师
TCM. Dr. Tonsakul Sungthong (Song Xian Nian)
แผนกอายุรกรรม ทางเดินอาหาร