ปากแห้งคอแห้ง: สัญญาณเตือนภัยจากเบาหวาน? ไขความลับกลไกการเกิดโรคในมุมมองแพทย์แผนจีน

อาการปากแห้งคอแห้ง เป็นหนึ่งในอาการที่พบบ่อยในผู้ป่วยเบาหวาน  สร้างความรำคาญ  และส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิต  แต่รู้หรือไม่ว่า อาการที่ปากแห้งคอแห้งที่ดูธรรมดานี้  ซ่อนกลไกการเกิดโรคที่ซับซ้อน  ซึ่งสามารถอธิบายได้ทั้งในมุมมองของแพทย์แผนปัจจุบันและแพทย์แผนจีน

กลไกทางแพทย์แผนปัจจุบัน : เมื่อน้ำตาลในกระแสเลือดสูง 
     อาการปากแห้งคอแห้งในผู้ป่วยเบาหวาน เกิดจากหลายปัจจัย  ได้แก่

1. ภาวะน้ำตาลในเลือดสูง :  เมื่อระดับน้ำตาลในเลือดสูงเกินไป  ร่างกายจะพยายามขับน้ำตาลส่วนเกินออกทางปัสสาวะ  ทำให้ปัสสาวะบ่อยและปริมาณมาก  ส่งผลให้ร่างกายสูญเสียน้ำและอิเล็กโทรไลต์  เกิดภาวะขาดน้ำ  ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของอาการปากแห้งคอแห้ง  นอกจากนี้  ภาวะน้ำตาลในเลือดสูงยังทำให้เลือดมีความหนืดข้นขึ้น  ส่งผลต่อการไหลเวียนเลือด  ทำให้เลือดไปเลี้ยงต่อมน้ำลายได้น้อยลง  การผลิตน้ำลายจึงลดลงด้วย
2. เส้นประสาทถูกทำลาย :  โรคเบาหวาน  โดยเฉพาะเบาหวานชนิดที่ 2  มักเกิดจากภาวะดื้ออินซูลิน  ซึ่งส่งผลต่อระบบประสาทส่วนปลาย  ทำให้เส้นประสาทที่ควบคุมการทำงานของต่อมน้ำลายถูกทำลาย  การผลิตน้ำลายจึงลดลง
3. ผลข้างเคียงจากยา :  ยาบางชนิดที่ใช้รักษาโรคเบาหวาน  เช่น  ยาขับปัสสาวะ  ยาลดความดันโลหิต  ฯลฯ  อาจมีผลข้างเคียงทำให้ปากแห้งได้
4. การติดเชื้อ :  ผู้ป่วยเบาหวานมีแนวโน้มที่จะติดเชื้อในช่องปาก  เช่น  ซึ่งทำให้เกิดอาการปากแห้ง  ลิ้นเป็นฝ้าขาว  และมีรสชาติผิดปกติในปาก

กลไกทางแพทย์แผนจีน : เมื่ออินหยางไม่สมดุล 
     แพทย์แผนจีนมองว่า  อาการปากแห้งคอแห้งในผู้ป่วยเบาหวาน  เกิดจากความไม่สมดุลของอินหยางในร่างกาย  โดยมีกลไกหลักๆ  ดังนี้

1. ความร้อนแกร่ง (实热) :  เมื่อใช้ชีวิตขาดความสมดุล รับประทานของหวาน ของทอด ของเผ็ดร้อน ความร้อนในร่างกายจะเพิ่มมากขึ้น  เกิดภาวะร้อนแกร่ง(实热) และความร้อนนี้ปะทุขึ้นสู่ด้านบน  ไปทำลายสารน้ำ  ส่งผลให้เกิดอาการปากแห้งคอแห้ง  กระหายน้ำ  ความร้อนนี้ยังส่งผลให้อวัยวะต่างๆในร่างกายเกิดความร้อน (อักเสบ) อีกด้วย
2. อินพร่อง :  อิน  หมายถึง  สารจำเป็นในร่างกายที่มีคุณสมบัติเย็น ซึ่งไปหล่อเลี้ยงอวัยวะในร่างกายต่างๆให้มีความชุ่มชื้น  ในผู้ป่วยเบาหวานแรกเริ่มจากการเกิดความร้อนแกร่งไปทำลายสารน้ำในร่างกาย  เมื่อเวลาผ่านไปทำให้เกิดการทำลายสารอินจนเกิดภาวะ “อินพร่อง”  สมดุลของร่างกายเสียหาย ร่างกายไม่สามารถสร้างสารน้ำไปหล่อเลี้ยงร่างกาย  นอกจากจะทำให้เกิดอาการปากแห้งคอแห้งแล้ว ยังทำให้เกิดอาการผิวแห้ง  ตาแห้ง และท้องผูกด้วย

อวัยวะที่เกี่ยวข้องกับอาการปากแห้งคอแห้งในมุมมองของการแพทย์แผนจีน 
     การแพทย์แผนจีนมองว่า  อวัยวะที่เกี่ยวข้องกับอาการปากแห้งคอแห้งในผู้ป่วยเบาหวาน  ได้แก่

1. ปอด :  ปอดทำหน้าที่ควบคุมการกระจายของเหลวในร่างกาย  เมื่อความร้อนแกร่งกระทบปอด หรืออินของปอดพร่อง  การกระจายของเหลวจะผิดปกติ  ทำให้เกิดอาการปากแห้งคอแห้ง  ผิวแห้ง  รวมถึงไอแห้งๆ 
2. ม้ามและกระเพาะอาหาร :  ทำหน้าที่ย่อยอาหารและลำเลียงสารอาหารไปเลี้ยงร่างกาย  เมื่อกระเพาะอาหารร้อน  จะส่งผลต่อการย่อยและการดูดซึม  ทำให้ร่างกายขาดสารน้ำ  เกิดอาการปากแห้งคอแห้ง  กระหายน้ำ  หิวบ่อย  และร่างกายซูบผอม  ได้
3. ไต :  ไตทำหน้าที่ควบคุมสมดุลของเหลวในร่างกาย  เก็บสารจำเป็น  และขับของเสีย  เมื่อไตพร่อง  การควบคุมสมดุลของเหลวจะผิดปกติ  ทำให้เกิดอาการปากแห้งคอแห้ง  ปัสสาวะบ่อยได้

การดูแลตนเองแบบองค์รวม 
     การดูแลตนเอง  เป็นสิ่งสำคัญในการบรรเทาอาการปากแห้งคอแห้ง  และควบคุมโรคเบาหวาน  ซึ่งสามารถทำได้  ดังนี้

1. ดื่มน้ำสะอาดให้เพียงพอ :  ควรดื่มน้ำอย่างน้อยวันละ 8 แก้ว  เพื่อชดเชยการสูญเสียน้ำ  และช่วยให้ร่างกายขับน้ำตาลส่วนเกินออกทางปัสสาวะ
2. ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด :  รับประทานยาตามแพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด  ควบคุมอาหาร  โดยเน้นอาหารที่มีดัชนีน้ำตาลต่ำ  และออกกำลังกายสม่ำเสมอ
3. พักผ่อนให้เพียงพอ :  การนอนหลับพักผ่อนไม่เพียงพอ  จะทำให้ร่างกายเกิดความร้อน  และส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม
4. ดูแลสุขภาพช่องปาก :  แปรงฟันอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง  และพบทันตแพทย์เป็นประจำ  เพื่อป้องกันการติดเชื้อในช่องปาก
5. ทานอาหารให้สมดุล :  หลีกเลี่ยงอาหารรสหวานจัด  เค็มจัด  และเผ็ดร้อน  ซึ่งจะยิ่งเพิ่มความร้อนในร่างกาย  ควรรับประทานอาหารที่บำรุงอิน  เช่น  แตงโม  ฟักเขียว  บวบ  มะระ  เห็ดหูหนูขาว  ฯลฯ
6. ทานยาจีนปรับสมดุลอินหยาง :  แพทย์แผนจีนจะทำการตรวจวินิจฉัย และทำการรักษาโดยการปรับสมดุลอินหยางในร่างกาย


------------------------

บทความโดย

แพทย์จีน เซ็งจุ้น แซ่ลี (หมอจีน หลี่ เฉิง จวิ้น)
李成俊  中医师
TCM. Dr. TSENG CHUN LEE
แผนกอายุรกรรมต่อมไร้ท่อ 内分泌科 (Internal TCM of Endocrinology)