ปลดล็อกสุขภาพลำไส้ด้วยการฝังเข็ม

อาการท้องผูก ในทางการแพทย์แผนจีนหมายถึง กลุ่มอาการที่มีอาการแสดงสำคัญคือ อุจจาระแข็ง เป็นก้อน ถ่ายลำบาก และไม่ถ่ายเป็นเวลาหลายวัน หากอาการรุนแรงอาจถึงขั้นถ้าไม่มีการรับประทานยาระบาย ใช้ยาเหน็บทวารหรือสวนทวารก็ไม่สามารถ่ายอุจจาระได้ด้วยตนเอง กลไกของโรคเกิดจากความสามารถในการขับหรือลำเลียงของเสียของสำไส้ใหญ่ทำงานผิดปกติ ทำให้อุจจาระตกค้างอยู่ในลำไส้เป็นระยะเวลานาน น้ำถูกดูดซึมกลับจึงทำให้อุจจาระมีลักษณะแห้งแข็ง และขับถ่ายลำบากนั่นเอง

สาเหตุของโรค(病因病机)

 

ตำแหน่งโรค：ลำไส้ใหญ่ และสัมพันธ์กับม้าม กระเพาะอาหาร และไตอย่างใกล้ชิด


การวินิจฉัยแยกกลุ่มอาการ(辨证论治)

1. กลุ่มอาการร้อน(热秘)：อุจจาระแห้งเป็นก้อน  ท้องอืดหรือปวดท้อง ร่วมกับมีอาการหน้าแดงลำตัวร้อน กระสับกระส่าย ปากแห้งและมีกลิ่น  ชอบรับประทานเครื่องดื่มเย็น ปัสสาวะสีเข้ม ลิ้นแดง ฝ้าเหลืองหรือแห้ง ชีพจรลื่นและเร็ว(脉滑数)

2. กลุ่มอาการชี่ติดขัด(气秘)：อุจจาระเป็นก้อนแห้งและแข็ง อยากถ่ายแต่ถ่ายไม่ออก หากอารมณ์อัดอั้นอาการท้องผูกจะรุนแรงขึ้น ร่วมกับมีอาการเรอบ่อย ท้องอืดหรือปวดท้อง แน่นหน้าอกและสีข้าง รับประทานอาหารได้น้อย ปากขม ฝ้าบางและเหนียว ชีพจรตึง(脉弦)

3. กลุ่มอาการพร่อง(虚秘)：ชี่พร่องจะพบอาการท้องผูก อุจจาระไม่แห้งแข็ง อยากถ่ายแต่ถ่ายยาก เมื่อออกแรงเบ่งจะรู้สึกเหนื่อย หน้าซีดขาว ลิ้นซีดนุ่มฝ้าบาง ชีพจรพร่องและเล็ก(脉虚细)；เลือดพร่องจะพบอาการอุจจาระเป็นก้อนแห้งและแข็ง สีหน้าไม่ผ่องใส เวียนศีรษะ ใจสั่น  ริมฝีปากซีด ชีพจรเล็ก(脉细)

4. กลุ่มอาการเย็น(寒秘)：อุจจาระแข็งถ่ายยาก ร่วมกับมีอาการปวดเย็นบริเวณท้อง หน้าซีด ปลายมือและเท้าไม่อุ่น กลัวหนาวชอบความอบอุ่น ปัสสาวะใส ลิ้นซีดฝ้าขาว ชีพจรจมและช้า(脉沉迟)

แนวทางการรักษา(治疗原则)

เลือกใช้หลักการ“ปรับสมดุลลำไส้และกระเพาะอาหาร ระบายความติดขัด ระบายอุจจาระ(调理肠胃，行滞通便)” เน้นเลือกจุดบนเส้นลมปราณเท้าหยางหมิงกระเพาะอาหาร และเส้นลมปราณมือเส้าหยางซานเจียวเป็นหลัก

วิธีการดูแลตัวเอง

1. ฝึกการขับถ่ายให้เป็นเวลา  ช่วงเวลาที่ดีคือยามเหม่า（卯时）นั่นคือช่วงเวลาตี 5 ถึง 7 โมงเช้า

2. ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร เน้นรับประทานผักและผลไม้ที่มีกากใยสูง

3. ดื่มน้ำอุ่นและสะอาด 8-10แก้วต่อวัน เพื่อป้องกันอุจจาระแข็งมากไป

4. ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เพื่อช่วยให้การเคลื่อนไหวและการทำงานของระบบทางเดินอาหารดีขึ้น
 
ตัวอย่างกรณีการรักษาอาการท้องผูกโดยการฝังเข็ม

ชื่อ : XXX                         เพศ : ชาย              อายุ : 13 ปี

เลขประจำตัว：XXXXXX

เข้ารับการรักษาครั้งแรก：25 มิถุนายน 2566

อาการสำคัญ：ขับถ่ายอุจจาระลำบากเป็นเวลาหลายปี

ประวัติการเจ็บป่วยปัจจุบัน： ขับถ่ายอุจจาระลำบาก รู้สึกอยากถ่ายแต่ไม่มีแรงเบ่ง ลักษณะอุจจาระเป็นก้อนและไม่แข็ง ถ่ายอุจจาระ 2ครั้ง/สัปดาห์  รู้สึกไม่สบายท้อง มีอาการท้องอืดบางเวลา

อาการร่วม：มีประวัติเจ็บป่วยบ่อย อ่อนเพลียง่าย ไม่มีเรี่ยวแรง  ไม่อยากอาหาร สีหน้าค่อนข้างซีด นอนหลับได้ดี ปัสสาวะปกติ ลิ้นแดงอ่อน ฝ้าบาง  ชีพจรเล็ก (脉细)

ประวัติเจ็บป่วยในอดีต：ไม่มี

การวินิจฉัย：ท้องผูก

กลุ่มอาการ：ชี่พร่อง (气虚证)

การรักษา：ปรับสมดุลลำไส้และกระเพาะอาหาร บำรุงและขับเคลื่อนชี่  ระบายอุจจาระ

ตำรับจุด：

支沟(TE6)             天枢(ST25)            中脘(CV12)           下脘(CV10)   

归来(ST29)           水道(ST28)            气海(CV6)            足三里(ST36) 

 三阴交(SP6)              

ประเมินผลการรักษา ครั้งที่ 1 (16 กรกฎาคม2566)

ถ่ายอุจจาระ 3-4 ครั้ง/สัปดาห์ ขับถ่ายคล่องมากขึ้น อ่อนเพลียน้อยลง  รับประทานอาหารได้มากขึ้น ยังคงมีอาการท้องอืดอยู่บ้าง นอนหลับได้ปกติ

ประเมินผลการรักษา ครั้งที่ 2 (13 สิงหาคม 2566)

ถ่ายอุจจาระได้ปกติ 5 ครั้ง/สัปดาห์ อุจจาระเป็นก้อน ไม่มีอาการอ่อนเพลีย รับประทานอาหารได้ปกติ  นอนหลับได้ปกติ

วิเคราะห์ผลการรักษา

เนื่องจากผู้ป่วยมีอาการขับถ่ายอุจจาระลำบาก รู้สึกอยากถ่ายแต่ไม่มีแรงเบ่ง ความถี่ในการขับถ่ายอุจจาระน้อยกว่าปกติ ร่วมกับผู้ป่วยมีประวัติเจ็บป่วยบ่อย อ่อนเพลียไม่มีแรง ไม่อยากอาหาร ลิ้นแดงอ่อน ชีพจรเล็ก (细) จึงจัดอยู่ในกลุ่มอาการท้องผูกแบบชี่พร่อง(气虚证)  ในมุมมองแพทย์แผนจีนลำไส้ใหญ่มีหน้าที่รับสิ่งที่ย่อยจากลำไส้เล็ก ดูดซึมสารอาหารและน้ำที่เหลืออยู่ และขับอุจจาระออกจากร่างกาย หากการทำงานของม้ามและปอดพร่อง สร้างชี่ไม่เพียงพอ จะทำให้ลำไส้ใหญ่ไม่มีแรงในการลำเลียงและขับของเสียออกจากร่างกาย ดังนั้นวิธีรักษาจึงเลือกใช้หลักการบำรุงกระเพาะอาหาร ปรับสมดุลของลำไส้ ปรับการไหลเวียนชี่ ส่งผลให้อาการท้องผูกของผู้ป่วยดีขึ้นตามลำดับ

สรุปผลการรักษา

จากกรณีตัวอย่าง แสดงให้เห็นว่าการฝังเข็มสามารถช่วยรักษาอาการท้องผูกได้เป็นอย่างดี และไม่ก่อให้เกิดผลข้างเคียง ผลการรักษาเป็นที่น่าพอใจ ซึ่งการฝังเข็มสามารถช่วยกระตุ้นการบีบรัดตัวของลำไส้และไส้ตรง ช่วยให้กล้ามเนื้อหูรูดบริเวณทวารหนักคลายตัวลง และยังกระตุ้นการสร้างน้ำเมือกจากผนังลำไส้ใหญ่ด้านในออกมาหล่อลื่นเพื่อให้ขับถ่ายได้สะดวก นอกจากนี้การฝังเข็มยังช่วยปรับร่างกายให้กลับมาสมดุลได้อีกด้วย

------------------------

บทความโดย
แพทย์จีน พิมพิชญ์ มุจลินทโมลี (หมอจีน เจี่ย จิ้ง เหวิน)
贾靖雯 中医师
TCM. Dr.Pimpitch Muchalintamolee (Jia Jing Wen)
แผนกฝังเข็ม 针灸科 (Acupuncture Department)

อ้างอิง
1. กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข. การฝังเข็ม-รมยา เล่ม2 (การรักษาโรคที่พบบ่อยด้วยการฝังเข็ม). นนทบุรี: โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย, 2553.

2. 梁繁荣. 针灸学（第2版）. 上海：上海科学技术出版社，2012

3. กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข. ศาสตร์การแพทย์แผนจีนเบื้องต้น.

4. กรุงเทพมหานคร: สำนักงานกิจการโรงพิมพ์องค์การทหารผ่านศึกในพระบรมราชูปถัมภ์, 2551.