การฝังเข็มรักษาอาการปวดศีรษะ

ปวดศีรษะ เป็นอาการที่พบได้บ่อยมากในทุกเพศทุกวัย ซึ่งทำให้ผู้ป่วยเกิดความทุกข์ทรมานเป็นอย่างมาก โดยผู้ป่วยส่วนใหญ่มักเป็นชนิดที่ไม่รุนแรง ไม่มีอันตรายต่อร่างกาย สามารถรักษาได้ด้วยตนเอง โดยการทานยาเพื่อบรรเทาอาการ แต่บางกรณีอาจเป็นการปวดศีรษะแบบรุนแรง ซึ่งอาจเกิดจากเนื้องอกในสมอง เลือดออกในสมองหรือโรคร้ายแรงอื่น ๆ ซึ่งอาการปวดศีรษะแบบรุนแรงและไม่รุนแรงจะมีอาการที่แตกต่างกัน

อาการปวดศีรษะแบบรุนแรง จะมีลักษณะอาการ คือ ปวดเฉียบพลัน หรือปวดรุนแรง หรือปวดมากขึ้นเรื่อย ๆ หรือทานยา แต่ไม่ดีขึ้น หรือมีอาการผิดปกติอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น ตามัว ชาแขนขา คลื่นไส้อาเจียน เป็นต้น ผู้ป่วยที่ปวดศีรษะแบบรุนแรงจะต้องรีบพบแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยโดยละเอียด เนื่องจากเป็นอาการปวดศีรษะเนื่องจากสิ่งผิดปกติทางสมอง

อาการปวดศีรษะแบบไม่รุนแรง จะเป็นผู้ป่วยที่ไม่มีอาการลักษณะข้างต้น โดยอาการที่พบได้ทั่วไป เช่น

- ปวดศีรษะจากความเครียด (Tension Type Headache) พบได้มากในทุกเพศทุกวัย จะมีลักษณะการปวดแบบตื้อ ๆ มึน ๆ เหมือนถูกบีบรัดบริเวณขมับ ซึ่งอาจเกิดจากการเกร็งกล้ามเนื้อบริเวณศีรษะ เนื่องจากเครียด พักผ่อนน้อย หรือทำกิจกรรมที่ส่งผลต่อกล้ามเนื้อคอ บ่า ไหล่ อาการปวดเช่นนี้จะเป็นไม่มาก สามารถทานยาแก้ปวดและพักผ่อนให้เพียงพอ อาการก็จะดีขึ้น

- ปวดศีรษะไมเกรน พบได้บ่อยเป็นอันดับ 2 ซึ่งจะพบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย ช่วงวัยรุ่นถึงวัยกลางคน ลักษณะการปวดแบบตุ้บ ๆ บริเวณขมับร้าวมาที่กระบอกตา หรือท้ายทอย มักปวดศีรษะข้างใดข้างหนึ่ง ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีอาการคลื่นไส้อาเจียนร่วมด้วย เนื่องจากมีปัจจัยกระตุ้นจากอาการร้อน ความเครียด กลิ่น การมีรอบเดือน เป็นต้น โดยจะปวดมากกว่าการปวดศีรษะจากความเครียด มักปวดตั้งแต่ 4 – 72 ชั่วโมง

- ปวดศีรษะชนิดคลัสเตอร์ (Cluster headache) พบได้บ่อยรองลงมากจากอาการอื่น ๆ ซึ่งจะพบในผู้ชายมากกว่าผู้หญิง ช่วงวัยกลางคนขึ้นไป ลักษณะการปวดเป็นชุด ๆ เวลาเดิม ๆ บริเวณรอบกระบอกตา ปวดมากกว่าอาการปวดศีรษะไมเกรน โดยจะปวดระยะหนึ่ง ประมาณ 1 ชั่วโมงแล้วหายไป และอาจมีอาการตาแดง น้ำตาไหล และหนังตาตกร่วมด้วย ซึ่งเกิดจากความผิดปกติของการทำงานของระบบประสาทสมองคู่ที่ 5 และหลอดเลือดที่เกี่ยวข้อง รวมถึงระบบประสาทอัตโนมัติ

อาการปวดศีรษะในศาสตร์การแพทย์แผนจีน

ปวดศีรษะ เป็นอาการทางคลินิกที่พบได้บ่อย โดยอาการของโรคอาจพบเป็นอาการเดี่ยว ๆ หรือพบร่วมกับโรคเรื้อรังและโรคเฉียบพลันอื่น ๆ ซึ่งหากปวดศีรษะอย่างรุนแรงเป็นเวลานาน โดยเกิดซ้ำ ๆ ไปมา ในศาสตร์การแพทย์แผนจีน จะเรียกว่า "โถวเฟิง"

ตำแหน่งของอาการปวดจะเกี่ยวข้องกับ เส้นลมปราณหยางของมือทั้งสาม เส้นลมปราณหยางของเท้าทั้งสาม เส้นลมปราณตับ และเส้นลมปราณตู

สาเหตุและกลไกการเกิดโรค

ศีรษะ เป็น "ศูนย์รวมของหยาง" "ที่อยู่ของหยางบริสุทธิ์" เป็นศูนย์รวมของชี่และเลือด เนื่องจากเป็นอวัยวะส่วนบน จัดว่าเป็นตำแหน่ง หยาง ซึ่งง่ายต่อการกระทบของลมและไฟ ทำให้เกิดอาการปวดศีรษะขึ้นได้

สาเหตุการปวดศีรษะมีหลายประการ โดยมักเกี่ยวข้องกับสาเหตุหลัก คือ ปัจจัยเกิดโรคภายนอกและภายใน

 การวินิจฉัยและวิเคราะห์แยกกลุ่มอาการ

ในลำดับแรก แพทย์ควรจะต้องแยกลักษณะอาการปวดศีรษะว่า เกิดจากปัจจัยเกิดโรคภายนอกหรือภายใน

 ลำดับที่สอง แพทย์ควรจะต้องแยกประเภทอาการปวดจากบริเวณที่ปวดศีรษะ

ลำดับที่สาม แพทย์ควรจะต้องแยกประเภทจากลักษณะอาการปวดศีรษะ

 วิธีการรักษา
ศาสตร์การแพทย์แผนจีน ใช้หลักการรักษา คือ “ปรับสมดุลชี่และเลือด ทะลวงเส้นลมปราณ ระงับอาการปวด”

เมื่อวินิจฉัยแล้วพบว่า 
- อาการปวดศีรษะเกิดขึ้นจากปัจจัยภายนอก โดยส่วนใหญ่แล้วมักจะเกิดจาก “ภาวะแกร่ง” หลักการรักษาจึงมักใช้การระบายลมและขับชี่ที่ก่อโรค เป็นหลัก
- อาการปวดศีรษะเกิดขึ้นจากปัจจัยภายใน สามารถเกิดขึ้นได้จากทั้ง “ภาวะแกร่ง” และ “ภาวะพร่อง” การรักษาจึงสามารถใช้ได้ทั้งการบำรุงหรือการระบาย หรือใช้ทั้ง 2 วิธีควบคู่กัน ตามแต่สาเหตุของโรค

การรักษาโดยการฝังเข็ม หลักการเลือกจุดฝังเข็ม ดังนี้

การใช้จุดฝังเข็มตามประเภทบริเวณที่ปวด (จุดหลัก-จุดรอง) มีดังนี้

การใช้จุดฝังเข็มตามประเภทลักษณะการปวด (จุดเสริม) มีดังนี้

 วิธีการ :
- ปวดศีรษะจากเลือดคั่ง : สามารถฝังเข็ม ร่วมกับวิธีการเจาะปล่อยเลือดได้
- ปวดศีรษะแบบเฉียบพลัน : ฝังเข็มวันละ 1-2 ครั้ง
- ปวดศีรษะแบบเรื้องรัง : ฝังเข็มวันละ 1 ครั้ง หรือวันเว้นวัน

กรณีศึกษา (Case Study)
ข้อมูลผู้ป่วย
ผู้ป่วยเพศหญิง อายุ 49 ปี เข้ารับการรักษาครั้งแรกวันที่ 6 พฤษภาคม 2566
เข้าพบแพทย์ด้วยอาการสำคัญ คือ ปวดศีรษะด้านขวา เป็นช่วง ๆ โดยเป็น ๆ หาย ๆ เป็นระยะเวลา 8 ปี โดยในช่วง 2 สัปดาห์ที่ผ่านมาอาการดังกล่าวเป็นรุนแรงมากขึ้น
อาการปัจจุบัน
ผู้ป่วยปวดศีรษะด้านขวา เป็นช่วง ๆ โดยเป็น ๆ หาย ๆ เป็นระยะเวลา 8 ปี มักปวดอยู่ข้างศีรษะและบริเวณท้ายทอยลามลงมาถึงต้นคอ ลักษณะอาการปวด คือ ปวดแบบหน่วง ๆ เมื่อทานยาแผนปัจจุบันอาการจะทุเลาลง แต่ก็กลับมาเป็นซ้ำอีก โดยในช่วง 2 สัปดาห์ที่ผ่านมาอาการดังกล่าวเป็นรุนแรงมากขึ้น 
อาการร่วมอื่น ๆ ได้แก่ อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ในบางครั้งมีอาการเวียนศีรษะ หายใจสั้น ใจสั่น นอนหลับยาก นอนหลับ ๆ ตื่น ๆ สีหน้าไม่เปล่งปลั่ง ความอยากอาหารปกติ การขับถ่าย 1-2 วัน/ครั้ง 
การตรวจร่างกาย
ความดันโลหิต 110/65 mmHg อัตราการเต้นหัวใจ 72 ครั้ง/นาที ตรวจลิ้นพบลิ้นสีแดงซีด ฝ้าขาวบาง ขอบลิ้นมีรอยฟัน ชีพจรซี่รั่ว （细弱）
การวินิจฉัย
ผู้ป่วยเป็นโรคปวดศีรษะ（头痛）ในกลุ่มอาการชี่และเลือดพร่อง
วิธีการรักษา
แพทย์ใช้วิธีการฝังเข็มเพื่อปรับสมดุลชี่และเลือด ทะลวงเส้นลมปราณ ระงับอาการปวด

จุดฝังเข็ม
แพทย์ใช้จุดฝังเข็มจุดหลักและจุดประกอบ ดังนี้

ผลการรักษา
ครั้งที่ 1 หลังจากรับการฝังเข็มในครั้งแรก อาการปวดบรรเทาลงอย่างเห็นได้ชัด แต่ยังไม่หายขาด อาการอื่น ๆ ยังคงมีอยู่บ้าง โดยอาการปวดในแต่ละครั้งจะไม่รุนแรงเช่นเดิม แต่ยังมีการใช้ยาแผนปัจจุบันอยู่ 1 ครั้ง เนื่องจากต้องทำงาน
ครั้งที่ 2 หลังจากการฝังเข็มในครั้งแรก เว้นระยะห่าง 1 วัน จึงเข้าพบแพทย์เพื่อรับการรักษาครั้งที่ 2 โดยหลังจากการฝังเข็มครั้งที่ 2 อาการปวดทิ้งระยะห่างอย่างเห็นได้ชัด ไม่ต้องใช้ยาแผนปัจจุบันอีก หายใจสะดวกมากยิ่งขึ้น นอนหลับได้ดียิ่งขึ้น
ครั้งที่ 3 หลังจากการฝังเข็มในครั้งที่ 2 เว้นระยะห่าง 3 วัน อาการปวดในรอบ 3 วันดีขึ้น แทบจะไม่มีอาการอีกเลย ยกเว้นเมื่อเจอสิ่งกระตุ้นภายนอก แต่ไม่รุนแรงถึงขนาดที่ต้องใช้ยาแผนปัจจุบัน นอนหลับได้ดี รู้สึกสดชื่นมากยิ่งขึ้น

บทสรุปและข้อเสนอแนะ
อาการปวดศีรษะในปัจจุบันได้กลายเป็นโรคยอดฮิตที่พบได้บ่อยมาก ซึ่งมีผู้ป่วยที่เข้าพบแพทย์เพื่อรักษาอาการปวดศีรษะเพิ่มมากขึ้น ไม่จำกัดเพศ และหลากหลายช่วงวัย หากคุณคือคนหนึ่งที่มีความทุกข์ทรมานกับอาการปวดศีรษะอยู่บ่อยครั้ง ไม่ควรนิ่งนอนใจ หรือปล่อยไว้จนเป็นอาการปวดเรื้อรังที่ยากต่อการรักษา แต่ควรเข้าพบแพทย์เพื่อหาวิธีการรักษา ซึ่งศาสตร์การแพทย์แผนจีนก็เป็นทางเลือกหนึ่งในการรักษาที่มีประสิทธิภาพเป็นอย่างมาก โดยมีงานวิจัยรองรับ และองค์การอนามัยโลกให้รับรองว่า การฝังเข็ม เป็นการรักษาโรคปวดได้อย่างมีประสิทธิภาพเป็นอย่างสูง