ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ในมุมมองแพทย์แผนจีน

เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ (Endometriosis) คือภาวะที่มีเซลล์คล้ายกับเซลล์เยื่อบุโพรงมดลูก ไปเจริญเติบโตอยู่ภายนอกโพรงมดลูก ส่งผลให้มีอาการปวดท้องประจำเดือนอย่างรุนแรง หรือมีประจำเดือนมามากผิดปกติ หรือมาไม่สม่ำเสมอ มาแบบกะปริบกะปรอย โดยอาจเป็นสาเหตุทำให้เกิดภาวะการมีบุตรยากร่วมด้วย

เยื่อบุโพรงมดลูกที่เจริญผิดปกตินี้มักเกิดที่รังไข่ หรือท่อนำไข่ อันเนื่องจากบริเวณนี้จะมีฮอร์โมนเพศหญิงมารวมตัวกันอยู่มาก อย่างไรก็ตามการที่เซลล์เจริญผิดปกตินี้ยังอาจพบได้บริเวณลำไส้ตรง กระเพาะปัสสาวะ หรือแม้แต่ส่วนอื่นของร่างกายเช่น ปอด สมอง เป็นต้น

ในทางการแพทย์แผนจีนได้แบ่งสาเหตุของภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่โดยมี 5 สาเหตุใหญ่ๆดังนี้

1. ภาวะเลือดและชี่ติดขัด (气滞血瘀)
ผู้ป่วยที่มีภาวะอารมณ์ซึมเศร้าหรือโกรธง่าย ทำให้ชี่ตับติดขัด  ชี่หมุนเวียนไม่คล่อง อันเป็นสาเหตุทำให้เลือดคั่ง เกิดภาวะเลือดคั่งค้างในเส้นลมปราณชง เริ่น (冲任脉) และมดลูก

2. ภาวะความเย็นทำให้เลือดคั่ง (寒凝血瘀)
ผู้หญิงในขณะที่มีประจำเดือนหรือหลังคลอดบุตร เมื่อได้รับความเย็นจากการรับประทานอาหารที่มีฤทธิ์เย็นหรืออาศัยอยู่ในที่พักอาศัยที่อากาศเย็นเกินไป ความเย็นนี้จะเข้าแทรกเส้นลมปราณ ส่งผลให้เลือดที่หมุนเวียนเกิดติดขัดจนเกิดภาวะเลือดคั่งและไปอุดตันเส้นลมปราณเกิดเป็นก้อนขึ้นในมดลูก

3.  ภาวะความร้อนเผาไหม้ทำให้เกิดเลือดคั่ง (热灼血瘀)
ความร้อนเกิดได้จากหลายสาเหตุ เช่นร่างกายมีหยางมากเกินไป หรือชี่ตับติดขัดจนเกิดเป็นความร้อน (肝郁化火) บางรายอาจได้รับความร้อนจากภายนอกหรือรับประทานอาหารรสเผ็ดจัดมากจนเกินไป ความชื้นสะสมจนเกิดเป็นความร้อน (湿蕴化火) เป็นต้น สาเหตุเหล่านี้ทำให้ความร้อนเผาทำลายเส้นลมปราณ เลือดจึงไหลออกมานอกเส้นลมปราณ เลือดถูกความร้อนเผาไหม้จนเหนียวข้นและเกาะกันเป็นเลือดคั่ง เลือดคั่งไปอุดตันเส้นลมปราณชง-เริ่นและเกิดเป็นก้อนในมดลูกขึ้นมา

4. ภาวะชี่พร่องทำให้เลือดคั่ง (气虚血瘀)
4.1 ชี่ม้ามพร่องเนื่องจากอารมณ์คิดมาก การรับประทานอาหารที่ไม่ตรงเวลา ทำงานเหนื่อยมาก หรือร่างกายเจ็บป่วยเป็นเวลานานจนเกิดการสูญเสียเลือดและชี่ ชี่พร่องจนไม่สามารถขับเคลื่อนเลือดได้ปกติ ทำให้เกิดเลือดไปติดขัดอุดตันเส้นลมปราณชง-เริ่นและมดลูกได้

4.2 ชี่ม้ามพร่อง ทำให้ไม่สามารถขับเคลื่อนสารน้ำในร่างกายได้ เกิดความชื้นสะสมขึ้นในร่างกายจนกลายเป็นเสมหะ เสมหะและเลือดคั่งนี้รวมตัวกันไปอุดตันที่เส้นลมปราณชง-เริ่นและมดลูกจนทำให้เกิดโรคขึ้น

5. ภาวะไตพร่องทำให้เลือดคั่ง (肾虚血瘀)
การมีบุตรมากจนเกินไปชี่ของไตหยางพร่อง ไตหยางไม่สามารถให้ความอบอุ่นเพียงพอต่อเลือดได้ ทำให้เลือดเกิดภาวะการแข็งตัวและติดขัด  จนไปอุดตันเส้นลมปราณทำให้เกิดโรคขึ้น

ดังนั้น เลือดคั่งจึงเป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ โดยคนไข้มักมีอาการปวดท้องประจำเดือน และประจำเดือนมาไม่ปกติ มีบุตรยาก เป็นต้น โดยแพทย์แผนจีนได้อธิบายสาเหตุของอาการต่างๆไว้ดังนี้

อาการปวดจำเดือน สาเหตุเนื่องจากเลือดคั่งไปอุดตันเส้นลมปราณ ทำให้เลือดเกิดการไหลเวียนติดขัด เมื่อติดขัดจึงส่งผลให้เกิดการปวดตามมา (不通则痛)หรือเลือดและชี่พร่องไม่สามารถบำรุงมดลูกได้เพียงพอ ส่งผลให้เกิดอาการปวดประจำเดือน (不荣则痛)

อาการผิดปกติเช่นมีประจำเดือนมามากผิดปกติ หรือประจำเดือนมาไม่หยุด สาเหตุเนื่องจากเลือดคั่งที่อุดตันนี้ ทำให้เกิดการขัดขวางการไหลเวียนของเลือด เมื่อเลือดที่ไหลมาใหม่ไม่สามารถไหลอยู่ในเส้นเลือดได้ท้ายที่สุดเส้นเลือดก็ถูกทำลาย  เลือดจึงไหลออกนอกเส้นเลือด

อาการมีบุตรยาก สาเหตุเนื่องจากเลือดคั่งไปอุดตันเส้นลมปราณ ทำให้ไข่และอสุจิไม่สามารถมาเจอกันและปฎิสนธิกันได้ นานวันเข้าเลือดคั่งก็กลายเป็นก้อนในมดลูดขึ้นมา

ปัจจุบันมีงานวิจัยมากมายยืนยันผลเกี่ยวกับการรักษาภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่โดยใช้สมุนไพรจีน งานวิจัยเหล่านี้เป็นหลักฐานยืนยันให้เห็นว่าสมุนไพรจีนสามารถรักษาและบรรเทาอาการของเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ได้ และสมุนไพรจีนยังสามารถใช้ร่วมกับยาแผนปัจจุบันเพื่อผลการรักษาที่ดีขึ้นได้อีกด้วย