ภาวะเครียด วิตกกังวลกับการรักษาด้วยวิธีแพทย์แผนจีน (Anxiety Neurosis)

โรควิตกกังวล (Anxiety) หรือ โรคประสาทชนิดวิตกกังวล (Anxiety Neurosis)
เป็นโรคประสาทที่มีอาการวิตกกังวลเป็นหลัก ลักษณะพิเศษของโรคแบ่งเป็นกังวลแบบทั่วไปตลอดเวลา หรือตื่นตระหนกเป็นพักๆ มักมีอาการของระบบประสาทอัตโนมัติแปรปรวนร่วมด้วย เช่น กล้ามเนื้อตึงเกร็ง กระวนกระวายอยู่ไม่นิ่ง ทางคลินิกแบ่งเป็น 2 ชนิดหลักๆ คือ Generalized Anxiety Disorder และ Panic Disorder

Anxiety เป็นโรคที่พบได้บ่อยทางคลินิก อุบัติขึ้นเยอะในปัจจุบัน ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างรุนแรง ยิ่งมีการพัฒนาของเศรษฐกิจและ สังคม แนวโน้มของอัตราการเกิดโรควิตกกังวลยิ่งเพิ่มขึ้น



แพทย์แผนปัจจุบันเลือกใช้ยาในการรักษาเป็นหลัก แต่ยาเหล่านี้มีข้อเสีย คือ มักมีผลข้างเคียงมาก ราคาแพง ใช้แล้วติดยา ผู้ป่วยต้องพึ่งยาอยู่ร่ำไป

แพทย์แผนจีนรักษาโรควิตกกังวลโดยยึดถือหลักการปรับสมดุลแบบองค์รวมและวินิจฉัยแยกแยะรักษาตามกลุ่มอาการ ซึ่งผลการรักษาดีจนได้รับความสนใจจากปัญญาชนชาวจีนและต่างชาติ

อธิบายเกี่ยวกับโรควิตกกังวลในทฤษฎีทางการแพทย์แผนจีน
แพทย์แผนจีนไม่มีชื่อโรควิตกกังวล แต่อ้างอิงจากอาการทางคลินิกจัดอยู่ในขอบเขตของโรคของอารมณ์ และโรคของหัวใจ มีความสัมพันธ์กับอาการ ชี่ติดขัด (郁症)  ตกใจ (惊)  ใจหวิว (悸) ใจสั่น (心悸) ใจสั่นรัว (怔忡) นอนไม่หลับ (不寐) โรคไป่เหอ (百合病)

โดยมีสาเหตุของโรคสัมพันธ์กับ อารมณ์ติดขัด ตับไม่เก็บกักจิตวิญญาณ ครุ่นคิดมากเกินไป หัวใจและไตทำงานไม่ประสานกัน ชี่หัวใจไม่พอ เสมหะปิดกั้นทวารของหัวใจ


Cr.Photo : wikiHOW


Cr.Photo : http://paper.sciencenet.cn/

การแพทย์แผนจีน รักษาโรควิตกกังวลได้แสดงถึงลักษณะพิเศษของแนวคิดการรักษาโรคทางอารมณ์ ได้แก่ "รักษาจากสมอง" "รักษาจากหัวใจ" "รักษาจากไต"


Cr.Photo : wp.3phk.co

เมื่อพิจารณาจากเส้นลมปราณของจุดฝังเข็มที่ใช้รักษาโรควิตกกังวลมีที่อัตราการใช้มากที่สุด ส่วนมากจะอยู่บนเส้นลมปราณตู  เส้นลมปราณมือเส้าอินหัวใจ เส้นลมปราณมือเจ่วอินเยื่อหุ้มหัวใจและเส้นเท้าเส้าอินไต



Cr.Photo : http://sh.qihoo.com
" รักษาจากสมอง : 从脑论治 "
เส้นลมปราณตูมีวิถีการไหลเวียนที่กึ่งกลางด้านหลังของศีรษะ เข้าไปเชื่อมประสานกับสมอง สมองเป็นที่พำนักของหยวนเสิน ควบคุมการทำงานของจิตใจ


Cr.Photo : researchgate.ne




จุดไป่หุ้ย (BaiHui) เสินถิง (ShenTing) ต้าจุย (DaZhui) เป็นจุดสำคัญของเส้นลมปราณตูช่วยปรับสมดุลชี่และเลือดของเส้นหยาง เปิดทวาร เสริมบำรุงสติปัญญา 

จุดเฟิงฉือ (FengChi) เสวียนหลู (XuanLu) ไท่หยาง (TaiYang) เปิ่นเสิน (BenShen) ซึ่งเป็นจุดฝังเข็มด้านข้างศีรษะรวมทั้งจุดนอกระบบ จุดอาซื่อบริเวณศีรษะ เช่น จุดอิ้นถาง (YinTang)  อันเหมียน (AnMian) ซื่อเสินชง (SiShenChong) เป็นต้น  ล้วนมีผลต่อการรักษาโรคทางสมองโดยตรง

การรักษาโรควิตกกังวล
แพทย์จีนที่ทำการรักษา จะเลือกใช้จุดบนเส้นลมปราณตูและจุดฝังเข็มที่อยู่บริเวณศีรษะซึ่งสัมพันธ์กับสมองอย่างใกล้ชิด แสดงให้เห็นถึงแนวคิดสำคัญในการรักษาโรคจิตเวชวิตกกังวลโดยการปรับสมดุลการทำงานของสมอง

" รักษาจากหัวใจ : 从心论治 "
ศาสตร์การแพทย์แผนจีนมีแนวคิดว่า หัวใจเป็นจ้าวแห่งอวัยวะภายใน เป็นที่อยู่ของจิตใจ พื้นฐานของโรควิตกกังวลอยู่ที่หัวใจ หัวใจควบคุมจิตใจ หน้าที่การทำงานของเสินหัวใจต้องอาศัยเลือดของหัวใจหล่อเลี้ยงและชี่ของหัวใจในการผลักดัน(สูบฉีด) เลือดและชี่หัวใจไม่พอทำให้จิตใจไม่กระปรี้กระเปร่า เสินไม่อยู่ในที่พำนัก หรือ  “จ้าว (หัวใจ) ไม่เฉียบแหลม สิบสองอวัยวะถึงแก่อันตราย” จุดฝังเข็มบนเส้นมือเส้าอินหัวใจและเส้นมือเจวียอินเยื่อหุ้มหัวใจล้วนสัมพันธ์กับหัวใจควบคุมจิตใจอย่างใกล้ชิด มีสรรพคุณสงบเสินหัวใจ บำรุงชี่หัวใจ จุดเป้ยซู เช่น ซินซู เจวี่ยอินซู ล้วนเป็นจุดที่ชี่ของหัวใจไหลไปยังที่บริเวณแผ่นหลัง มีสรรพคุณหล่อเลี้ยงหัวใจ สงบเสินเช่นเดียวกัน แบบแผนการรักษาโรควิตกกังวลมักเลือกใช้จุดฝังเข็มของเส้นหัวใจและเยื่อหุ้มหัวใจ แสดงให้เห็นถึงลักษณะพิเศษของศาสตร์การแพทย์แผนจีนที่รักษาจากหัวใจ

รักษาจากไต (从肾论治)
ตำแหน่งพยาธิสภาพของโรควิตกกังวลอยู่ที่สมอง แต่ไตและสมองมีการเชื่อมสัมพันธ์การอย่างใกล้ชิด กล่าวคือ ไตเก็บกักสารจิง สารจิงสร้างไขกระดูก ไขกระดูกเติมเต็มสมอง สมองเป็นทะเลแห่งไขกระดูก คัมภีร์หลิงซู บทจิงม่าย《灵枢·经脉》กล่าวไว้ว่า :

“มนุษย์แรกกำเนิดเริ่มจากสารจิง สารจิงก่อเป็นสมองไขกระดูก”
น้ำและไฟทำงานประสานกันถือเป็นรากฐานสมดุลของร่างกายที่มีระบบขั้นตอน คัมภีร์อีเสวียรู่เหมิน《医学入门》กล่าวว่า :

“โรคทั้งหลายของคนเรานั้น ล้วนเกิดจากน้ำและไฟทำงานไม่ประสานกัน”
คัมภีร์หลิงซู บทจิงม่าย《灵枢·经脉》บันทึกไว้ว่า : “โรคที่เกิดจากพยาธิสภาพของไต:ปากร้อน ลิ้นแห้ง คอบวม ชี่ตีย้อนขึ้น · คอแห้งเจ็บหงุดหงิด ปวดหัวใจ พื้นฐานการรักษาโรคอยู่ที่หัวใจและไต กล่าวคือ พื้นฐานอยู่ที่อิน-หยาง หัวใจและไตทำงานประสานกัน อินหยางสมดุล ดังนั้นโรคไม่เกิดขึ้น

จุดเซิ่นซู (ShenShu) เป็นจุดที่ชี่ของเส้นลมปราณไตไหลไปยังบริเวณหลัง มีสรรพคุณบำรุงไต เสริมชี่ จุดไท่ซี (TaiXi)เป็นชุดซู จุดหยวนของเส้นลมปราณไต มีสรรพคุณบำรุงไต ดึงรั้งชี่ เสริมธาตุดินเพื่อสร้างธาตุทอง จุดเจ้าไห่ (ZhaoHai) สังกัดเส้นลมปราณไต เป็นจุดปาม่ายเจียวหุ้ย เชื่อมกับเส้นลมปราณอินเฉียวม่าย มีสรรพคุณปรับสมดุลอิน สงบเสิน การรักษาโรควิตกกังวลทางเวชปฏิบัติเลือกใช้จุดพิเศษที่สัมพันธ์กับไต แสดงให้เห็นถึงลักษณะพิเศษของการรักษาโรควิตกกังวลจากไต

“ทฤษฏีอวัยวะทั้งห้าเก็บสะสมเสิน”
กับการวินิจฉัยแยกแยะรักษาตามอวัยวะภายในแผนจีน



โรควิตกกังวลมักมีสาเหตุจากการทำงานของอวัยวะภายในขาดสมดุล การเคลื่อนไหวของชี่ผิดปกติทำให้จิตใจไม่สงบ ตำแหน่งของโรคเกี่ยวข้องกับหัวใจ ตับ ม้าม ปอด ไต

คัมภีร์เน่ยจิง《内经》ได้กล่าวถึง “ทฤษฏีอวัยวะทั้งห้าล้วนมีเสินสถิตย์” คิดว่าอวัยวะทั้งห้าล้วนมีเสินสถิตย์ การเกิดขึ้นและการเปลี่ยนแปลงลักษณะของเสินเกี่ยวข้องกับอวัยวะทั้งห้าอย่างใกล้ชิด

การเลือกใช้จุดฝังเข็มรมยา นอกจากเส้นลมปราณตู เส้นหัวใจ เส้นเยื่อหุ้มหัวใจ เส้นไตที่ได้กล่าวในข้างต้นแล้ว พบว่า ยังมีการเลือกใช้จุดฝังเข็มบนเส้นเท้าเจวียอินตับ เส้นเท้าหยางหมิงกระเพาะอาหาร เส้นเท้าไท่อินม้ามและเส้นมือไท่อินปอด

 • จุดเน่ยกวน (NeiGuan) เป็นจุดลั่วของเส้นลมปราณเยื่อหุ้มหัวใจ
 • จุดจู๋ซานหลี่ (ZuSanLi) เป็นจุดเหอของเส้นลมปราณเท้าหยางหมิงกระเพาะ
 • จุดไท่ชง (TaiChong) เป็นจุดหยวนของเส้นลมปราณตับ
 • จุดไท่ซี (TaiXi) เป็นจุดหยวนของเส้นลมปราณเท้าเส้าอินไต
 • จุดเลี่ยเชวีย (LieQue) เป็นจุดจิงของเส้นลมปราณมือไท่อินปอด
 • จุดซานอินเจียว (SanYinJiao) เป็นจุดตัดของเส้นลมปราณตับ ม้ามและไต

จุดฝังเข็มเหล่านี้นอกจากสามารถปรับสมดุลชี่ของอวัยวะภายในแล้ว ยังเน้นไปยังลักษณะพิเศษกลไกการเกิดโรคของโรควิตกกังวล มีสรรพคุณในการกระจายชี่ตับ ปรับสมดุลตับ เสริมสร้างม้าม ละลายเสมหะ บำรุงพร่องเสริมสร้างหยวนชี่  แสดงให้เห็นถึง การรักษาโรควิตกกังวลด้วยการฝังเข็มและรมยานั้นได้ให้ความสำคัญในการยึดเอาทฤษฏีอวัยวะทั้งห้ามีเสินสถิตย์และการวินิจฉัยแยกแยะรักษาตามอวัยวะภายในแผนจีนในการเลือกใช้จุดฝังเข็ม

การวินิจฉัยและรักษาตามกลุ่มอาการ
"กลุ่มอาการชี่ตับติดขัด"
อาการแสดงทางคลินิก : อารมณ์แปรปรวน มีความเครียด กังวล ชอบถอนหายใจ ปวดแน่นชายโครง ตำแหน่งปวดไม่แน่นอน เรอ ไม่สบาย ลิ้นซีดแดง ฝ้าลิ้นขาวบาง ชีพจรตึง (เสียน)

หลักการรักษา : ปรับกระจายชี่ตับ คลายเครียด สลายการติดขัด

"กลุ่มอาการชี่ติดขัดกลายเป็นไฟ"
อาการแสดงทางคลินิก : ใจสั่น นอนไม่หลับ ฉุนเฉียว โกรธง่าย แน่นชายโครงและหน้าอก ปากขม คอแห้ง หรือปวดศีรษะ ตาแดง หูอื้อหรือ เชาจ๋า (嘈杂) เรอเปรี้ยว ปัสสาวะเหลืองเข้ม ท้องผูก ลิ้นแดง ฝ้าลิ้นเหลือง ชีพจรตึงเร็ว (เสียนซู่)

หลักการรักษา : ปรับกระจายชี่ตับ คลายเครียด ระบายไฟตับ เสริมด้วยการสงบเสิน

การเลือกใช้จุด : อิ้นถาง、ไป่หุ้ย、ไท่ชง、เสียซี、อันเหมียน、เน่ยกวน、เสินเหมิน


"กลุ่มอาการเสินหัวใจไม่สงบ"
อาการแสดงทางคลินิก : ใจสั่น โกรธง่าย นั่งยืนไม่เป็นสุข  หงุดหงิด นอนไม่หลับ มือสั่นทั้งสองข้าง นอนได้น้อย ฝันมาก ขี้ตกใจ หายใจสั้น เพลีย สมาธิสั้น ความจำถดถอย ลิ้นซีดแดง ฝ้าลิ้นขาวบาง ชีพจรเล็กละเอียด
  
การรักษาด้วยการฝังเข็มและการรมยา
หลักการรักษา : สงบเสินทำให้นิ่ง หล่อเลี้ยงหัวใจสงบอารมณ์

การเลือกใช้จุด : ซินซู、ผีซู、เน่ยกวน、อันเหมียน、เสินเหมิน

การรักษาด้วยยาจีน
ตำรับยา ： ผิงปู่เจิ้นซินตัน ลดเพิ่ม
ยาที่ใช้ : สูตี้ 10 กรัม , ม่ายตง 10 กรัม , เทียนตง 10 กรัม , ต่างเซิน 10 กรัม , ฝูหลิง 10 กรัม , หยวนจื้อ 15 กรัม , ซวนเจ่าเหริน 15 กรัม ,  หลงฉือ 15 กรัม , อู่เหว่ยจึอ 15 กรัม , กานเฉ่า 3กรัม

"กลุ่มอาการเสมหะและความร้อนขึ้นมากระทบ"
อาการแสดงทางคลินิก : หงุดหงิด โกรธง่าย ใจสั่น ตกใจ หวาดกลัว  ไอ เสมหะมาก สีเหลืองเหนียว คลื่นไส้ นอนน้อย ฝันมาก แน่นหน้าอกและชายโครง ปากขม ลิ้นแดง ฝ้าลิ้นเหลืองเหนียว ชีพจรลื่นเร็ว (ฮว่าซู่)

การรักษาด้วยการฝังเข็มและการรมยา
หลักการรักษา : สลายเสมหะ ดับร้อน สงบเสิน

การเลือกใช้จุด : ซื่อเสินชง เหอกู่ เฟิงหลง ผีซู จู๋ซานหลี่ เฟิงฉือ ชวีฉือ

การรักษาด้วยยาจีน
ตำรับยา ：หวงเหลียนเวินต่านทัง ลดเพิ่ม

การใช้ยา : หวงเหลียน 10 กรัม , จู๋หรู 10 กรัม ,  จื่อสือ 9 กรัม,  ป้านเซี่ย 9 กรัม ,  จวี๋หง 10 กรัม ,  ฝูหลิง 10 กรัม , ขิงสด 3 แผ่น , กานเฉ่า 6 กรัม

"กลุ่มอาการอินพร่องมีไฟลุกโชน"
อาการแสดงทางคลินิก : ใจสั่น ไม่สงบ หงุดหงิด นอนน้อย เวียนศีรษะ หูอื้อ ขี้ลืม ปวดเมื่อยเอวเขาอ่อน ฝ่ามือฝ่าเท้าร้อน ปากแห้ง สารน้ำมีน้อย ลิ้นแดงเข้ม ชีพจรละเอียดเร็ว (ซี่ซู่)

การรักษาด้วยการฝังเข็มและการรมยา
หลักการรักษา : เสริมอินดับร้อน บำรุงหัวใจ สงบเสิน

การเลือกใช้จุด ： ต้าหลิง ซานอินเจียว ไท่ซี

การรักษาด้วยยาจีน
ตำรับยา ：กุยผีทัง

การใช้ยา ： ไป๋จู๋ 15 กรัม , ตังกุย 15 กรัม , ฝูหลิง15 กรัม , หวงฉี 15กรัม ,  หลงเหยียนโหร่ว 15กรัม , หยวนจื้อ 15กรัม , ซวนเจ่าเหริน 15 กรัม ,  เหรินเซิน 10 กรัม , มู่เซียง 10 กรัม , กานเฉ่า 6 กรัม

การวิเคราะห์จากการศึกษาวรรณกรรม
 •  จากการวิเคราะห์วรรณกรรม จุดที่เลือกใช้บ่อยทางเวชปฏิบัติ ได้แก่ ไป่หุ้ย เสินถิง ซื่อเสินชง เน่ยกวน เสินเหมิน ซานอินเจียว ไป่หุ้ย เสินถิง เป็นจุดของเส้นลมปราณตู เชื่อมกับสมอง สามารถยกหยางทำให้สมองปลอดโปร่ง

 •  ซื่อเสินชงเป็นจุดนอกระบบ ช่วยเสริมสรรพคุณของจุดไป่หุ้ยในการยกกระจายหยางบริสุทธิ์ ทำให้สมองปลอดโปร่ง สงบเสิน เน่ยกวนเป็นจุดของเส้นลมปราณมือเจว่อินเยื่อหุ้มหัวใจ มีสรรพคุณปรับสมดุลชี่ดูแลเสิน

 •  จุดเสินเหมินสังกัดเส้าอิน เป็นจุดหยวนของเส้นลมปราณหัวใจ เป็นประตูเข้าออกของชี่หัวใจ  หัวใจเก็บกักเสิน ฝังเข็มที่จุดเสินเหมินสามารถสงบหัวใจและเสินได้

 •  ซานอินเจียวสังกัดเส้นลมปราณเท้าไท่อินม้าม เส้นเท้าทั้งสามตัดกันที่จุดนี้ ฝังโดยใช้วิธีระบายเพิ่มด้วยการรมยาสามารถปรับสมดุลม้ามและกระเพาะอาหาร เสริมบำรุงตับและไต บำรุงไขสมอง สรรพคุณหลักคือ ทำให้นิ่ง สงบเสิน เสริมบำรุงม้ามและไต สงบเสิน ทำให้สมองปลอดโปร่ง

การวิเคราะห์จาก Typical case
 • คุณหลิว เพศหญิง อายุ 72 ปี เวียนศีรษะมา 30 ปี อาการหนักขึ้น 2 วัน จึงเข้ามารักษาตัวที่แผนกผู้ป่วยใน

• อาการที่พบระหว่างเข้ารับการรักษา ：เวียนศีรษะ ไม่สามารถยืนได้ วิตกกังวลร่วมกับหวาดกลัว ใจสั่น แน่นหน้าอก ปากขม คอแห้ง รู้สึกมีสิ่งแปลกปลอมติดคอ ไอมีเสมหะขาวเหนียว  การรับประทานและการนอนหลับแย่ มักฝันร้าย เข้านอนลำบาก มักตกใจตื่น ปัสสาวะบ่อย อุจจาระ 3 ครั้งต่อวัน แต่ไม่เหลว ลิ้นคล้ำ ฝ้าลิ้นเหลืองบาง ชีพจรตึงละเอียด มีประวัติเป็นโรคกระดูกคอเสื่อมและปวดกระเพาะอาหารมาหลายปี
 
• การวิเคราะห์พยาธิสภาพผู้ป่วย : ผู้ป่วยท่านนี้เป็นผู้สูงอายุเพศหญิง อายุเยอะ ป่วยมานาน ชี่ไตพร่อง หน้าที่การเก็บกักไม่ดี ทำให้จำนวนครั้งของปัสสาวะและอุจจาระเพิ่มขึ้น ไตพร่องไม่เก็บหยาง ขึ้นไปรบกวนเสินของหัวใจ ไฟหัวใจไม่อยู่ที่ตำแหน่งที่ควรอยู่ จึงมีอาการใจสั่น และเนื่องจากผู้ป่วยอยู่ในภาวะวิตกกังวลเป็นเวลานาน ชี่ถุงน้ำดีไม่กระจาย  ชี่และเลือดไม่สมดุล  เมตาบอลิซึมของสารน้ำผิดปกติ ทำให้มีอาการแน่นหน้าอก ปากขม เหมือนมีอะไรติดคอ อาเจียนเป็นเสมหะเหนียวข้น เป็นต้น

การวินิจฉัย ：โรควิตกกังวล ；กลุ่มอาการชี่ไตพร่อง หัวใจและถุงน้ำดีขาดสมดุล

ตำรับการฝังเข็ม ：ฝังเข็มจุดไป่หุ้ย อิ๋นถาง เน่ยกวน  หยางหลิงเฉวียน และเพื่อดึงชี่กลับแหล่งพำนัก (จงหว่าน เวี่ยหว่าน ชี่ไห่ กวนหยวน)

รมยาที่จุดเก๋อซู ต่านซู เซิ่นซู มิ่งเหมิน จุดละ 5 จ้วง  ฝังเข็มใต้ผิวหนังที่จุด ซินซู ต่านซูสลับกัน
ร่วมกับการรับประทานยาอันเสินติ้งจื้อหวาน หลังจากนั้น7 วัน อาการของโรควิตกกังวลทั้งหลายดีขึ้นอย่างชัดเจน

จากนั้นแพทย์จีนได้ประเมินให้ใช้ตำรับรักษาอาการเวียนศีรษะกับตำรับรักษาอาการวิตกกังวลในเข้างต้นสลับกัน รักษา 20 วัน อาการทั้งหลายดีขึ้น ให้ผู้ป่วยย้ายออกโรงพยาบาลและมาตรวจตามนัดที่คลินิกผู้ป่วยนอกได้ตามปกติ

ข้อมูลโดย ศาสตราจารย์หวัง เว่ย
แห่งมหาวิทยาลัยการแพทย์แผนจีนเทียนจิน
สาธารณรัฐประชาชนจีน
E-mail : wangweitcm@163.com

แปลและเรียบเรียงโดย 
แพทย์จีนปิยะมาศ เมืองใชย  (แผนกฝังเข็ม)

อ่านข้อมูลการรักษาเพิ่มเติม